De Rechtspraak roept politici op om hun verantwoordelijkheid te nemen voor de bescherming van de rechtsstaat. In het vandaag gepubliceerde jaarverslag van de Rechtspraak waarschuwt Henk Naves, voorzitter van de Raad voor de rechtspraak, dat rechters steeds vaker als zondebok worden gebruikt wanneer politieke oplossingen voor maatschappelijke problemen uitblijven.
De rechter wordt dan neergezet als iemand die politieke plannen dwarsboomt. En dat is onterecht, want een rechter is helemaal geen voor- of tegenstander van beleidskeuzes. ‘Wij zijn niet voor of tegen inperking van de asielinstroom, de bouw van woningen of bescherming van natuur. Dit soort keuzes is binnen een democratie aan de samenleving’, schrijft Naves in zijn jaarbericht. ‘De rechter oordeelt niet over wat wenselijk is, maar over wat volgens het recht mag, en dat is een fundamenteel verschil.’
Dat er kritiek is op uitspraken van rechters, vindt hij begrijpelijk. ‘Rechterlijke uitspraken, met vaak een winnaar en een verliezer, roepen soms heftige emoties op. Zeker als het gaat om maatschappelijke kwesties waarbij mensen recht tegenover elkaar staan.’ Als voorbeeld noemt hij de rechtszaak tussen Milieudefensie en Shell over CO₂-uitstoot, een uitspraak die raakt aan het maatschappelijk debat over klimaatmaatregelen. Het is volgens Naves aan de Rechtspraak om goed uit te leggen dat een rechter bij een rechtszaak álle belangen weegt. ‘Als we niet goed voor het voetlicht brengen waarom een rechter tot zo’n uitspraak komt, dan snap ik het onbegrip.’
De voorzitter van de Raad benadrukt dat iedereen de Rechtspraak mag aanspreken op haar verantwoordelijkheid. ‘Als u betrokken bent bij een rechtszaak of op een andere manier met ons in aanraking komt, moet u een bericht van ons krijgen dat begrijpelijk is en niet vol juridische termen staat. Reactietermijnen moeten realistisch zijn en zaken moeten tijdig worden afgerond. Toch is dit nog te vaak niet het geval.’
Hij heeft minder begrip voor politici die onvrede over rechterlijke uitspraken aanwakkeren. 'Als politici na een – voor hen – onwelgevallige uitspraak onvrede voeden en de oplossing niet zoeken in beter beleid en betere beslissingen, dan ondermijnen ze het gezag van de rechter en het vertrouwen in de rechtsstaat,' stelt Naves. 'Vijf jaar geleden riep ik de politiek op zich niet te verschuilen achter de toga van de rechter als oplossingen voor maatschappelijke problemen uitblijven. Nu zeg ik: de rechter mag niet als zondebok worden gebruikt voor falend beleid of het onvermogen om tot beleid te komen.' Want als dit gebeurt en de rechter steeds vaker als sta-in-de-weg wordt afgeschilderd, wordt de weg vrijgemaakt om rechterlijke uitspraken te negeren, waarschuwt hij. 'Als één uitspraak door de overheid wordt genegeerd, is de drempel lager om het opnieuw te doen. En daarmee is de erosie van onze rechtsstaat een feit.'