De Raad voor de rechtspraak spreekt zijn zorgen uit over de noodmaatregelen van het kabinet om de capaciteitsproblemen in het gevangeniswezen aan te pakken. Door de plannen ontstaat het risico dat de straf zoals die door de rechter is opgelegd, niet ten uitvoer wordt gebracht.
Minister Weerwind (voor Rechtsbescherming) kondigde de maatregelen afgelopen maand aan in een brief aan de Tweede Kamer (rijksoverheid.nl). Deze week debatteert de Kamer erover. Met de maatregelen wil de minister de capaciteitsproblemen oplossen die bij de Dienst Justitiële Instellingen (DJI) zijn ontstaan door een tekort aan medewerkers. Zo wil het kabinet het in de executiefase mogelijk maken dat – om cellen vrij te maken - meer gedetineerden een deel van hun straf op een Beperkt Beveiligde Afdeling (BBA) ondergaan en moet elektronisch toezicht aan het einde van de detentieperiode in specifieke gevallen mogelijk worden.
De Raad voor de rechtspraak begrijpt dat het kabinet zich voor uitdagingen gesteld ziet, maar benadrukt dat er niet mag worden getornd aan het principiële rechtsstatelijke standpunt dat de straf die de rechter oplegt, ook op die manier wordt uitgevoerd. Wordt van dit standpunt afgeweken, dan kan dit betekenen dat de opgelegde straf wordt gedenatureerd. Dat wil zeggen dat de straf in de praktijk anders uitpakt dan de rechter in zijn vonnis heeft bepaald en bedoeld. Dit ondergraaft het gezag van de rechter, en tast daarmee ook het vertrouwen in de overheid aan.
De Raad vindt het positief dat de minister het belang van het uitvoeren van rechterlijke vonnissen in zijn brief aan de Tweede Kamer benoemt. Maar hij benadrukt dat het waarborgen van dat belang in de praktijk ook concreet moet worden waargemaakt. Dat is een vereiste binnen de democratische rechtsstaat.
Naast dat het gezag van de rechter wordt ondergraven, kunnen de voorgestelde maatregelen ook tot rechtsongelijkheid tussen veroordeelden leiden. Dit gebeurt als een door de rechter opgelegde straf aanzienlijk wordt aangepast door capaciteitsproblemen bij de penitentiaire inrichting waar een gedetineerde is geplaatst, terwijl een andere gedetineerde in een gevangenis met voldoende medewerkers zijn straf volledig moet uitzitten zoals de rechter deze heeft opgelegd.
De Raad geeft verder aan dat het verstandig zou zijn als de minister kijkt naar structurele oplossingen voor de langere termijn. Daarbij kan worden gedacht aan het opnemen van enkele van de genoemde maatregelen in het Wetboek van Strafrecht, zoals plaatsing in een BBA of elektronische detentie. Op die manier wordt recht gedaan aan het rechtsstatelijke standpunt in onze democratie dat de rechter deze straffen kan opleggen, als deze passend en geboden zijn.